Tarih: 6 Şubat 2023. Yer: Kahramanmaraş…
04.17’deki ilk yıkıcı deprem, yerin üstünü vurmadan hemen öncesinde kuşlar, binaların üzerinden düzensiz bir şekilde uçmaya başlamış, köpekler yüksek sesle ulumuş ve çiftlik hayvanları da ahırlarında huzursuzlanmıştı. Bilindiği üzere hemen sonrasında Türkiye ve Suriye’de on binlerce can kaybına neden olan yıkımlar gerçekleşti.
Biraz geriye gittiğimizde ise 2016’da ABD, Oklahoma’yı vuran bir depremden 15 dakika kadar önce binlerce kuş, bir anda havalanmıştı ki radar teknolojisiyle havada gözlemlendikleri anların kayıtları mevcut…
Hayvanların depremleri insanlardan önce algılayabildiği fikri, yüzyıllardan bu yana süregeliyor. Bir depremden önce tuhaf davranışlar sergileyen balık, kuş, sürüngen ve böceklere dair anekdot niteliğinde tarihi kanıtlar var.
Romalı yazar Aelian’a atfedilen en eski anlatılarından biri, MÖ 373’te, Helike şehri bir depremle yerle bir olmadan ve bir tsunamiyle yıkılmadan önce fare, yılan, çıyan ve böceklerin nasıl kaçtıklarını ayrıntılarıyla anlatıyordu.
Peki ama hayvanların depremi hissetmesi mümkün mü?
Aslında bunu destekleyen bilimsel veri ve araştırmalar yok değil. Bilim insanlarına göre, sismografların insan vücudunun algılayamadığı sarsıntıları algılayabilmesi gibi hayvanlar da küçük ön sarsıntıları daha güçlü deprem dalgaları gelmeden saniyeler önce algılayabiliyor. Tıpkı deprem erken uyarı sistemlerinde olduğu gibi.
U.S. Geological Survey (USGS), bir depremden hemen önceki anormal hayvan davranışlarını, iki sismik dalga biçimi arasındaki farkla açıklıyor. Birincil (P) dalgalar ve ikincil (S) dalgalar… Bilindiği üzere merkez üssünden başlayarak saniyede birkaç kilometre hızla hareket eden bir depremden yayılan P dalgalarını, zemini sallayan ve yıkıcı olan S dalgaları takip ediyor.
USGS, P dalgasının hayvanlar için “belirgin” olduğunu söylüyor. Daha keskin duyulara sahip birçok hayvan, yıkıcı S dalgası gelmeden saniyeler önce P dalgasını hissedebiliyor. Ancak bu yalnızca birkaç on saniye önce fark edilebilecek bir şey.
Daha da önce hissedebilirler mi?
Buna karşın bir araştırmacı, hayvanların depremleri ön sarsıntılarından önce bile hissedebileceklerini söylüyor. Bu konuda bir araştırma yürüten Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü Direktörü Martin Wikelski’nin Washington Post’a verdiği demeçte, “Hayvanların, depremlerin öncülerini hissettiklerine dair çok sağlam göstergelerimiz var ve bu sismik bir gösterge değil,” ifadeleri yer alıyor.
Araştırmacılar, 2020’de hakemli bir dergide yayımlanan bu çalışma kapsamında birkaç ay boyunca hareketlerini gözlemlemek üzere bir İtalyan çiftliğindeki ineklere, köpeklere ve koyunlara elektronik etiketler taktı. Ardından tespit edilen sekiz büyük depremden yedisinden önce, hayvanların “alışılmadık bir şekilde” 45 dakikadan fazla sürecek şekilde sürekli hareket hali olarak tanımlanan “süperaktif” olduklarını buldular.
Araştırma, hayvanların depremleri potansiyel olarak insanlardan “12 saatten daha uzun bir süre önce” hem de herhangi bir ön sarsıntıdan (sismik aktiviteden) çok önce tespit edebileceğini öne sürüyordu.
Hayvanların merkez üssünden 20 kilometre uzaktaki depremleri önceden tespit etmiş olabileceğini söyleyen Wikelski, çiftlik hayvanlarının yer altı basıncıyla havaya salınan demir seviyelerine tepki gösterip göstermediği konusunda potansiyel olarak daha fazla araştırma yapmayı planlıyor. “Bu hayvanları etkileyen başka faktörler de olmalı ama bu halen bir kara kutu,” diye belirtiyor.
Hayvanların olağandışı tepki vermesinin nedeninin henüz net olmadığını belirten Wikelski, “Bize bir şeyler söyleyebileceklerine dair işaretler var. Bunu nasıl yapıyorlar, henüz bilmiyoruz,” diyor ve tehlikeyi sezme yeteneklerinin birbirleriyle iletişim kurma yetenekleriyle ilgili olabileceğine inanıyor.
Kısacası deprem öncesi tuhaf hayvan davranışların gayet bilimsel bir karşılığı var.
Yazıyı hazırlarken hangi kaynaklardan faydalandık?
usgs.gov/programs/earthquake-hazards/animals-earthquake-prediction
washingtonpost.com/science/2023/02/07/animals-turkey-syria-sense-earthquake/
BU YAZI DA İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
