Bu yazının ilk cümlesi, bilim insanlarının şu hatırlatmasıyla başlıyor: Depremin ne zaman olacağı önceden bilinemez! Evet. Yine jeologlara göre, hangi fay hatları üzerinde ne kadar birikim olduğu yaklaşık olarak ölçülebilir. Tarihsel kayıtlara da bakılarak deprem beklentisi uyarısı yapılabilir. Bu da deprem tehlikesinin bulunduğu yerlerde gerekli önlemlerin acilen alınmasını gerektirir.
Ancak… Ülkemizde maalesef böyle olmuyor. Beklenen depremlere karşı önlemler alınmadığı gibi yerle bir olan binaların sorumluları için caydırıcı bir cezalandırma da yapılmıyor. Hal böyle olunca da binlerce canımızı içimiz kanaya kanaya toprağa vermekten başka bir çaremiz olmuyor.
Acımız çok taze. Fakat bundan sonraki depremler için önlem çalışmalarına şimdiden başlamamız gerekiyor. Biz gazeteciler olarak bunu ancak bilgi vererek ve bilim insanlarıyla aranızda köprüler kurarak yapabiliyoruz. Bu yazımızda da bu konuda önemli bir teknoloji olan deprem erken uyarı sistemlerine değineceğiz ve bu teknolojinin Türkiye’de bir an önce yaygınlaştırılmasına yönelik çağrı yapacağız. ÇÜNKÜ BİZ DEPREM ÜLKESİYİZ!
Deprem erken uyarı sistemi nedir?
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech) sismoloğu Tom Heaton’ın 1985’te üzerine makale yazdığı bu sistem, bugün bizim gibi deprem ülkesi olan ABD, Meksika ve Japonya’da aktif olarak kullanılıyor.
Bu teknoloji, depremin P dalga hareketi başlar başlamaz sismik dalgayı algılıyor ve hızla bir sarsıntının gelmekte olduğuna dair uyarılar göndererek insanlara hazırlanmaları için hayati önemi olan zamanı veriyor.
Daha önce denenen ve başarılı sonuçlar veren bu uyarı sistemleri, bir depremin büyüklüğünü tespit etmek için sismometreleri kullanıyor. Ardından depremi hissetme olasılığı yüksek olan yerde yaşayan insanlara akıllı telefon veya hoparlörler aracılığıyla bir uyarı gönderiyor.
Teknolojinin ilk geliştirildiği yıllarda birkaç saniye olan bu süre, zaman içinde 20 saniye kadar önce uyarı vermeye başladı. Bu süre, evi terk etmeniz için bile yeterli bir süre değil ama evin içinde önceden belirlenen yerlerde toplanma/saklanma ve yerel yönetimlerin acil eylem planlarının devreye sokarak ulaşım hatları, doğalgaz ve elektrikleri kesmesi için yeterli bir süre.
20 saniyenin böyle bir önemi varken Meksika’da Centro de Instrumentación y Registro Sísmico’nun (CIRES) geliştirdiği sistem, bunu daha da ileriye taşıdı ve an itibariyle 60 saniye kadar önceden uyarı verebiliyor. 5.0’ın üzerindeki büyüklükleri bildiren sistem, okullardaki, devlet dairelerindeki ve TV ile radyo istasyonlarındaki özel alıcıların, yaklaşan sarsıntı uyarısını alması ve yayması yoluyla işliyor.
Yaşam üçgeni kurmak için 20-30 saniye öncesinden haber almak bile hayat kurtarabilirken 1 dakika önceden haber almanın, can kayıplarına ne kadar engel olabileceğini düşünebiliyor musunuz?
Telefonunuza uyarı geliyor: Deprem!
Türkiye’de de kullanabileceğiz Deprem Ağı isimli İtalyan menşeli (Türkçe arayüzlü) bir uygulamanın yanı sıra ABD’nin batı kıyısında yaygın olan ShakeAlert ve MyShake aplikasyonları da dahil olmak üzere bu tür sistemler, depremin merkez üssünden elektronik uyarıların neredeyse anında gönderilebilmesi prensibiyle çalışıyor. Bilindiği üzere sismik dalgalar, saniyede birkaç kilometre hızla hareket ediyor. Yani uyarı, depremin bulunduğunuz yeri vurmasından daha önce gelmiş oluyor.
Fakat… Bu teknolojinin bir dezavantajı var. Merkez üssüne çok yakın olanlardan ziyade yakın çevredekilerin işine yarıyor. Çünkü erken uyarı, genellikle bir deprem başladıktan üç ila beş saniye sonra veriliyor. Bu süre sismik dalgaların en yakın istasyonlara ulaşması ve bilgisayarların verileri analiz etmesi için geçen süre.
Dolayısıyla merkez üssüne 15 kilometreden daha yakınsanız, etkin bir erken uyarı almanız pek olası olmuyor. Bunun yerine bu teknoloji, büyük bir depremde 15 kilometre yarıçapın etrafındakiler için hayati bir süre tanımış oluyor.
DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMLERİNİ TÜRKİYE’DE YAYGINLAŞTIRIN!
Yazı: Batuhan Sarıcan (info@gastroeko.com)
Not: Yazıdaki herhangi bir kısmın, kopyala yapıştır yoluyla başka bir mecrada yer aldığı tespit edilirse, daha önce yapıldığı gibi yasal işlem başlatılır. Sitemizin ve yazarın ismini kaynak göstererek paylaşabilirsiniz.
Yazıyı yazarken hangi kaynaklardan faydalandık?
scienceexchange.caltech.edu/topics/earthquakes/earthquake-early-warning-systems
sciencemag.org/news/2021/04/new-google-effort-uses-cellphones-detect-earthquakes
eos.org/features/lessons-from-mexicos-earthquake-early-warning-system
buzzfeednews.com/article/skbaer/california-early-earthquake-warning-app
latimes.com/local/lanow/la-me-ln-app-mobile-phone-detect-earthquakes-20160212-story.html
