Pestisitler, tarımda ekinlere ve bitkilere zarar verme potansiyeli bulunan haşereleri, istenmeyen yabani otları, böcekleri yok etmek ve kontrol altında tutmak için kullanılan “kimyasal bir zehir” olarak tanımlanıyor.
Pestisitler, kimyasal yapılarına ve işlevlerine göre kategorilere ayrılırken, en sık kullanılanların böcek öldürücüler (insektisit), ot öldürücüler (herbisit) ve mantar öldürücüler (fungusit) olduğu biliniyor.
Dünya genelinde 130,7 milyar dolarlık pazar büyüklüğü bulunan pestisitlerin, gıdalarımızda kalıntı bıraktığı ve sağlık açısından ciddi zararlara neden olduğu ve aynı zamanda çevreye de kalıcı zararlar verdiği farklı çalışmalarla ortaya konuyor.
Konuyla ilgili olarak çok önemli ve kapsamlı bir kaynak da literatüre kazandırılmış durumda. Daha önce “Et Atlası”, “Toprak Atlası”, “Kömür Atlası” ve “Deniz Atlası”nı hazırlayan Heinrich Böll Stiftung Derneği, bu sefer de yine yoğun bir çalışmanın ardından “Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Rakamlar: Pestisit Atlası”nı çıkardı.
Her yıl dünyada yaklaşık 385 milyon pestisit zehirlenmesi vakası yaşandığını ve yine her yıl 11.000 kişinin doğrudan bu zehirlenmeler nedeniyle hayatını kaybettiğini ortaya koyan Pestisit Atlası’nda pestisite yoğun şekilde maruz kalanlarda kalp, akciğer ya da böbrek yetmezliğinin yaşandığı ifade edilirken pestisitlerin de etkisiyle Parkinson, lösemi, akciğer ve meme kanseri, tip 2 diyabet, astım, alerji, obezite ve hormon bozukluklarında dünyada ciddi artışlar olduğuna dikkat çekiliyor.
1.000 km uzağa taşınabiliyor; insanları ve doğayı zehirliyor
Üstelik pestisit etken maddelerinin sadece uygulandıkları yerde kalmadığı, sızma yoluyla su ve yer altına, rüzgârla ya da hava yoluyla bazen 1.000 kilometre kadar uzağa taşınarak sorunun boyutunun genişlediği ifade ediliyor.
Avrupa Birliği Gıda Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA) yasaklamasına rağmen pestisit kullanımının dünyada rekor seviyelere çıktığının vurgulandığı kaynakta, yoğun pestisit kullanımının arılar başta olmak üzere uçucu böceklere ve kuşlara zarar vererek biyoçeşitliliği tehlikeye soktuğunun, toprak, su ve havada kalıcı ya da uzun dönemli toksik kirlenmeye yol açtığının altı çiziliyor.
Pestisit Atlası, Heinrich Böll Stiftung Derneği-Almanya Çevre ve Doğayı Koruma Birliği Pestisit Eylem Ağı ve Le Monde Diplamatique’le birlikte hazırlanırken ‘Mutfaktaki Kimyacı’ kitabının yazarı Gıda Mühendisi Dr. Bülent Şık ise Türkiye’ye özgü bilgiler ekleyerek, bu önemli kaynağın Türkçe edisyonunu zenginleştirmiş durumda.
Dünyadan ve Türkiye’den pestisit kullanımına dair çok yönlü bilgilerin yer aldığı Pestisit Atlası’nda konunun uzmanları tarafından hazırlanan 26 başlıktaki makalelerle durum tespiti, ortaya çıkan zarar ve risklerin boyutu ve çözüm önerileri yer alıyor.
Tarım arazilerinin üçte ikisi en az bir pestisitle kirlendi
Tarım arazilerinin üçte ikisinin en az bir pestisitle kirlendiğini gözler önüne seren atlas, pestisit kullanımını azaltacak bağlayıcı bir uluslararası sözleşmenin ise henüz imzalanmadığını gündeme getiriyor.
Pestisit Atlası’nda uğurböceği, tırtır sineği veya kulağakaçanlar gibi canlıların, doğal zararlı savaşçısı ve etkili bitki koruyucuları olduğuna dikkat çekiliyor. Bu organizmaların çevreye zarar vermediği gibi aynı zamanda çiftçileri masraftan kurtardığı belirtilirken pestisitler nedeniyle yaşam alanlarının büyük bir tehdit altında olduğunun altı çiziliyor.
Ayrıca zararlı maddelerin akarsulara, genellikle tarım alanlarından sızma yoluyla, yüzeysel akıntıyla ve sürüklenmeyle ulaştığı ve sucul ekosistemlere de zarar verdiği ifade ediliyor. Sucul ve karasal ekosistemi korumak için de Türkiye genelinde uygulanacak agroekolojik bir tarım programının hayata geçirilmesinin hayati gerekliliği ifade ediliyor.
Dr. Bülent Şık: “Çocuklarımızın geleceği tehlikede”
Pestisit Atlası’nın Türkiye’ye dair eklemelerini yapan ve bilimsel okumaları da yapan Gıda Mühendisi-Yazar Dr. Bülent Şık da pestisitin sağlığa ve ekosisteme etkilerinin uzun zamandır bilinmesine rağmen pestisit kullanımının bütün dünyada artış gösterdiğine dikkat çekiyor.
Türkiye’de pestisitlerin ağırlıklı olarak insan sağlığı çerçevesinde tartışıldığına değinen Şık, pestisit ve kalıntılarından en fazla çocukların etkilendiğini de sözlerine ekliyor. Türkiye nüfusunun %26,5’ini çocukların oluşturduğunu kaydeden Şık, 23 milyon çocuğun pestisit tehlikesiyle karşı karşıya olduğu konusunda uyarıyor.
Pestisit Atlas’ına göre Türkiye’de kullanılan zehirli pestisitlerin bazıları ve şirketlere sağladığı gelirler:
Glifosat: Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) kanser araştırma ajansı tarafından “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırılıyor. Türkiye’de zeytin, üzüm, portakal, mandalina, fındık, elma, kayısı, şeftali, greyfurt, limon, asma yaprağı üretiminde kullanılıyor. Bayer tarafından üretilen Glifosat’ın 2018’deki cirosu 841 milyon dolardı.
Tiametoksam: Arılar başta uçucu böceklere zarar verdiği için AB’de tarım arazilerinde kullanılması yasaklandı. Syngenta şirketi tarafından üretilen zehir, Türkiye’de marul, soya fasulyesi, yağlık zeytin, mısır, karpuz, hıyar, patlıcan, biber, domates, patates, şeftali, armut ve elma başta olmak üzere çeşitli ürünlerde kullanılıyor. Ürünün 2018’deki cirosu 242 milyon dolardı.
Glufosinate: Avrupa Kimyasallar Ajansı’na göre “üremeyi riske atıyor.” Türkiye’de zeytin, üzüm, erik, şeftali, kayısı, armut, kiraz, elma, limon ve turunçgillerde kullanılıyor. BASF tarafından üretilen Glufosinate’in 2018 yılı cirosu 227 milyon dolardı.
Klorantraniliprol: Su organizmaları için çok tehlikeli. Türkiye’de kullanılmasına izin verilen ürünler arasında en başta gelen pestisitlerden biri. Pamuk, şeker pancarı, mısır, yer fıstığı, mercimek, asma yaprağı, baş lahana, karnabahar, kornişon, hıyar, patlıcan, biber, domates, patates, ceviz, Antep fıstığı, fındık ve üzüm başta olmak üzere yaygın olarak tüketilen tüm meyve çeşitlerinde kullanılıyor. FMC tarafından üretilen Klorantraniliprol 2018 yılında 255 milyon dolarlık ciro elde etti.
Siprokonazol: AB’ye göre “üremeyi riske atıyor.” Türkiye’de şeker pancarı, buğday, mısır, pirinç, asma yaprağı ve üzümde kullanılıyor. Corteva tarafından üretilen Siprokonazol 2018 yılında dünyada 144 milyon dolar ciro elde etti.
Haberin kaynağı: https://tr.boell.org/tr/2023/10/10/pestisit-atlasi
