Şiddetli yağışlardan sonra hızla gelişen sellere “ani seller” deniyor. Peki ama normalde uzun vadeye yayılması gereken kuraklık gibi bir sürecin bir anda gerçekleşmesi nasıl mümkün olabiliyor ve buna ne deniyor?
Bahsini ettiğimiz; yıllar veya on yıllar içinde oluşan kuraklıklara “geleneksel kuraklıklar” diyoruz. Buna karşın haftalar veya aylar içinde hızlı bir şekilde başlayıp ve yoğunlaşan kuraklıklar ise “ani kuraklık” olarak nitelendiriliyor.
Terimsel olarak ilk kez yirmi yıl kadar önce, Nebraska-Lincoln Üniversitesi’nden iklimbilimci Mark Svoboda tarafından kullanılan “ani kuraklık”, tarımın ve suyun geleceği için büyük bir endişe yaratıyor.
Aynı zamanda ekonomik de bir bedeli var: 2017’de ABD, Montana ve Dakota’da yaşanan ani bir kuraklık, sığırlar için yem olarak kullanılan ekin ve otlara zarar vererek 2,6 milyar dolarlık bir kayba neden olmuştu.
Ani gelişen kuraklıkların, 2012’de ABD’nin batısında yarattığı hasar ise 30 milyar doları buluyordu. Etkilenen birçok bölgede normal koşullar, sadece bir ay içinde aşırı kuraklığa dönüşürken hiçbir iklim modeli bu felaketi öngörememişti.
Ani kuraklıklar ayrıca orman yangını risklerini artırabiliyor, su kıtlıklarına neden olabiliyor ve balıklara ve diğer su canlılarına zarar veren bir habitat yaratabiliyor. Peki ama ani kuraklıklar niçin gerçekleşiyor?
Ani kuraklıklar, normalden daha düşük yağış ve daha yüksek sıcaklıkların bir kombinasyonundan kaynaklanıyor. Bu faktörler bir araya gelince genel arazi yüzeyinin, toprağın nemini azaltıyor.
Bilindiği üzere su, kara ile atmosfer arasında sürekli bir döngü halinde; normal koşullar altında yağışlı mevsimlerde yağmur veya kar yağışı nedeniyle toprakta nem birikiyor. Bu da tarımın ve ekosistemin sürdürülebilirliği açısından hayati önem taşıyan toprak nemini sağlıyor.
Ancak yağış miktarı aylarca normal seviyelerin altına düşerse toprak nemi azalıyor. Yüzeyde azalan nem de hava sıcaklıklarının artışıyla da ilişkili olarak toprağı daha da kurutuyor. Bu yıpratıcı ilişki, birbirini güçlendirerek bölgeyi giderek daha sıcak ve kurak hale getiriyor.
Suçlusu insan kaynaklı iklim değişikliği
Science dergisinde yayımlanan yeni bir çalışma, hızlı oluşan kuraklıkların iklim değişikliği nedeniyle Dünya’nın birçok yerinde daha sık ve daha hızlı meydana geldiğini gösteriyor. Üstelik söz konusu ani kuraklıklar, bildiğimiz geleneksel kuraklıkların da yerini alıyor.
Geleneksel kuraklık başlı başına bir sorunken ani kuraklık daha da büyük bir soruna işaret ediyor. Çünkü bu tip hızlı gelişen kuraklıkların tahmin edilmesi ve dolayısıyla önlem alınması da daha zor oluyor. Bu da ekosistemler, su güvenliği ve su erişimi için büyük bir sorun anlamına geliyor.
Bulgulara göre, son altmış yılda, Dünya’nın çoğu yerinde yalnızca birkaç hafta içinde oluşan kuraklıkların sayısı gitgide artmış durumda. Araştırmacılar, sera gazları gibi faktörleri içeren veya içermeyen iklim modellerini karşılaştırarak insan kaynaklı iklim değişikliğinin, küresel ani kuraklık eğilimleri üzerinde büyük bir etkisi olduğunu belirtiyor. Bu durumda kuraklık, daha yüksek emisyon senaryolarında yoğunlaşıyor ve kuraklıkların başlama hızı da artıyor.
Çin’deki Nanjing Bilgi ve Teknolojisi Üniversitesi’nden hidrolog Xing Yuan, aşırı sıcak hava dalgaları gibi iklim anormalliklerinin neden olduğu ani kuraklıkların, geleneksel kuraklıklardan daha aşırı olduğunu ve bunun da daha kısa sürede ciddi kuraklıklara yol açtığını söylüyor.
Çoğu kuraklıkta olduğu gibi, düşük yağışlı dönemler, ani kuraklıkların temel nedeni olmaya devam ediyor. Ancak analizlere göre, aşırı buharlaşma -toprak ve bitkilerden atmosfere taşınan su- da toprakları hızla kurutarak bu kuraklıkların ortaya çıkmasında önemli bir rol oynuyor.
Çalışmaya göre, ani kuraklıklar Kuzey Amerika’nın kuzeybatısı, Avrupa ve güney Çin gibi nemli bölgelerde, başka yerlerde olduğundan iki ila üç kat daha sık meydana geliyor. Araştırmacılar, daha fazla buharlaşma ve daha az yağışa neden olan küresel ısınmanın, ani kuraklık sıklığını arttırmaya devam edeceğini düşünüyor.
Yazının başında bahsettiğimiz “ani kuraklık” teriminin isim babası Mark Svoboda da söz konusu çalışmanın, şu anda içinde bulunduğumuz durumu anlatması açısından çok önemli olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Kuraklığın; rüzgârlar, buharlaşma ve özellikle sıcaklık dalgaları ile etkileşiminin, ani kuraklığa yol açabileceğine dair önsezimi doğrulayacak daha fazla veriye sahibiz. Kuraklık meselesini yaşandığı zaman değil, yaşanmadan ele almamız gerekiyor.”
Yazı: Batuhan Sarıcan (info@gastroeko.com)
Yazıyı yazarken hangi kaynaklardan faydalandık?
theconversation.com/what-is-a-flash-drought-an-earth-scientist-explains-194141
sciencenews.org/article/flash-drought-common-climate-rain
(Konuyla ilişkili olarak Türkiye’yi de etkileyen toprak nemi azalışını ele alan haberimizi de okuyabilirsiniz.)
1 thought on ““Ani kuraklık” nedir? Niçin giderek yaygınlaşıyor?”