Bugün Dünya Arı Günü… Onları sadece bir gün değil, her gün hatırlamak, önemlerini ve kıymetlerini bilmek, anlatmak gerekiyor.
Biz çevremizde sadece birkaç tür görsek de arıların dünya çapında bilinen yaklaşık 20.000 türü var. Bal arıları başta olmak üzere aralarından özellikle birkaç tür, biz farkında bile olmadan gezegenimiz için harika işler yapıyor: Gezegenimiz ve gıda güvenliği için önemleri çok büyük. Tozlayıcı rolleri sayesinde ekosistemler için hayati faydalar sağlıyorlar.
Dolayısıyla Albert Einstein’a atfedilen “Arılar yok olsaydı, o zaman insanların yalnızca dört yıllık ömrü kalırdı.” sözünün doğruluğu da ortaya çıkıyor. Antik Yunan toplumlarının, arıları “ölümsüzlüğün sembolü” olarak görmeleri de boşuna değil…
Arıların sağladığı ve birbiriyle de ilişki içinde olan temel faydaları şu şekilde sıralanabilir:
- Gıda güvenliği: Arıların evrimsel tozlaştırma görevleri, gıda güvenliğinin korunmasında büyük rol oynuyor. Tozlaşma yetenekleri sayesinde ekinlerin yaklaşık %75’i daha iyi verim sağlıyor. Hatta mahsullerin besin değerlerini bile artırıyorlar. Arıların tozlaştırma konusundaki ustalıkları dudak uçuklatıyor. Örneğin yaban arıları (bombus), kanatlarını belli bir frekansta titreştirerek domates gibi bitkilerdeki kapalı çiçeklerin içindeki poleni düşürüyor, buna vızıltılı tozlaşma (sonikasyon) deniyor. Thor Hanson, Arıların Bildikleri isimli kitabında, tozlaşma için arılara ihtiyaç duyan veya önemli ölçüde fayda gören yüzlerce tarım ürününden 90 tanesini içeren bir listeye veriyor. Listede yok yok: Limon, patlıcan, soya fasulyesi, elma, armut, kabak, mandalina, pırasa, enginar, anason, salatalık, karpuz, badem, kiraz, çilek ve güne başlamamıza vesile olan kahve bile arıların eseri; liste uzayıp gidiyor. Bununla birlikte arılar sadece insan gıdası için değil, kuşlar ve memeliler başta olmak üzere birçok canlının beslenmesinin sürekliliği için de olmazsa olmaz.
- Biyoçeşitlilik: Tozlaşmanın gıda üretiminin yanı sıra biyoçeşitlilik açısından da önemi büyük. Arılar kırsal alanlara, bahçelere ve peyzajların genel olarak zenginleştirilmesine büyük katkılarda bulunuyor. Dünya’nın ciğerleri niteliğindeki ağaçların önemli bir kısmı da arılar sayesinde tozlaşıyor. Buna karşılık olarak da ağaçlar, yaban hayatını destekliyor, toprak yapısını ve peyzajı stabilize etmeye yardımcı oluyor. Erozyona bile engel oluyorlar. Arılar, ağaçların yanı sıra çalılık ve kır çiçeklerini de tozlaştırıyor, böylelikle peyzaj ve bahçelerdeki biyolojik çeşitliliği ve bahçelerin güzelliğini de artırıyorlar.
- İnsan sağlığı: Arılar, bal, arı sütü ve propolis gibi diğer ürünleriyle ise insan sağlığına muazzam etki ediyor; araştırmalara göre arılardan elde edilen ürünler antioksidan, antimikrobiyal ve antienflamatuvar özeliklere sahip. 2020’de yapılan bir çalışmada bal arısındaki bir bileşen olan melittinin kanser hücrelerini öldürebileceğine dair kanıtlar bile bulunuyor.
- Ekonomi: 2012’de uzmanlar, toplam tozlaşmanın 34 milyar dolar değerinde olduğunu ve bu miktarın büyük bir kısmının arılardan kaynaklandığını tahmin ediyordu. BM Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetlerine İlişkin Hükümetlerarası Bilim-Politika Platformu’na (IPBES) göre, bal arıları dünya çapında en yaygın tozlayıcı ve 80 milyondan fazla kovan yılda tahmini 1,6 milyon ton bal üretiyor. Çiftçilerin ekonomik verimi ile arıların varlığı arasında da doğrudan bir bağlantı olduğu biliniyor.
Arıları korumak için ne yapmalı?
Tüm faydalarına rağmen arılar, insan kaynaklı tehditler yüzünden ekolojik stres altında yaşıyor. Pestisit kullanımı, habitat kayıpları, hava kirliliği, iklim değişikliği, parazitsel hastalıklar ve kentleşme oranlarındaki keskin artışlar, arı türlerinin popülasyonlarını azaltıyor.
Bu da Dünya’daki birçok ekosistemin bu durumdan olumsuz etkilendiği ve etkileneceği anlamına geliyor. Dünya çapında hem ekosistemlerin hem de insanların refahını sürdürmek için onları korumak şart!
Birleşmiş Milletler, arıları ve diğer tozlayıcıları korumaya yardımcı olmak için yapabileceklerimizi şöyle sıralıyor:
- Balkon, teras ve bahçelerde dekoratif amaçlı kadife çiçeği veya ayçiçeği gibi nektarlı çiçekler bulundurun; tozlayıcı dostu bahçe ve arı evleri kurun.
- Bal ve diğer kovan ürünlerini size en yakın yerel arıcıdan satın alın.
- Çocuklar ve gençler arasında arıların önemi konusunda farkındalık yaratın ve arıcılara destek verin.
- Çeşitli çiçeklere sahip çayırları koruyun ve nektar taşıyan bitkiler ekin.
- Çayırlardaki çimleri hemen kesmeyin; nektar taşıyan bitkilerin çiçeklenmeye son vermesini bekleyin.
- İlla ilaç kullanmanız gerekiyorsa arılara zarar vermeyen ilaçlar kullanın. Kullanacağınız zararsız içerikleri de sabahın erken saatlerinde veya gece geç saatlerde, arıların çiçeklerden uzaklaştığı rüzgârsız havalarda püskürtün.
Yazı: Batuhan Sarıcan (info@gastroeko.com)
Yazıyı yazarken hangi kaynaklardan faydalandık?
Thor Hanson, Arıların Bildikleri. Çev: Kemal Güleç, Metis Yayınları, İstanbul, 2020, s.165 ve s.186
unep.org/news-and-stories/story/why-bees-are-essential-people-and-planet
medicalnewstoday.com/articles/why-are-bees-important-to-humans#why-are-bees-important
buzzaboutbees.net/10-Reasons-Why-Bees-Are-Important.html
environment.sa.gov.au/goodliving/posts/2016/10/bees
foe.org/blog/why-are-bees-important/
BUNLAR DA İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR